Saeed Barzin سعید برزین
سعیدبیوگرافی | پیوندها | تماس
 

سیاست امریکا در منزوی کردن ایران در منطقه

ایران بخاطر وسعت، جمعیت و سطع توسعه یکی از کشورهای مهم خاورمیانه محسوب می شود

در قرن نوزدهم ایران به همراه عثمانی، روس و هند از بازیگران منطقه بود. در دوران پهلوی ایران به تدریج تبدیل به یکی از ستون‌ها و نیروهای تاثیرگذار غرب در برابر بلوک کمونیست شد

پس از انقلاب اسلامی، روابط خارجی ایران دستخوش تحول گردید و چند عنصر جدید را در خود پذیرفت

این عناصر عبارت بودند از رهبری امت جهانی اسلام و بخصوص شعیان، رادیکالیسم ضد استعماری و اندیشه ضد صیهونیستی

بدنبال سقوط اتحاد شوروی و تغییر جهان دو قطبی (سرمایه داری و کمونیستی) به¬ جهان چند قطبی (با محورهای جدید چین، هند و برزیل) نفوذ آمریکا در خاورمیانه بطور نسبی و تدریجی کاهش یافت

 

تحولات سه دهه اخیر و تولد میانه روها

تحولات سی سال گذشته درخاورمیانه نشان میدهد که محافظه کاران سنتی در کشورهای شبه جریره عربستان موقعیت خود را حفظ کرده اند اما در همین مدت نیروهای رادیکال چپ و راست ضعیف تر شده اند

از یک سو، رژیم های رادیکال سوسیالیست و ناسیونالیست به تدریج عقب نشسته‌اند. رژیم بعث در سوریه دستخوش تغییرات بنیادی شده و رژیم های بعثی عراق و چپ الجزایر و لیبی سقوط کرده اند و هر سه کشور در حال تغییر و تحول به شرایط بازتری هستند

از سوی دیگر، رژیم های نظامی طرفدار غرب، در مصر و ترکیه، استحاله شده و جای خود را به نیروهای میانه رو تر و اسلامی داده‌اند

این تحولات بلند مدت نشان می دهد از یک سو غربگرایی ضعیف شده و از سوی دیگر میانه روهای سیاسی با زمینه های مذهبی قوی تر شده اند. در خود جمهوری اسلامی نیز، رادیکالیسم انقلابی جای خود را به سیاست محتاطتری داده است

آیا تحولات استراتژیک به نفع جمهوری اسلامی است

برخی از تحولات سی سال گذشته را می توان به نفع جمهوری اسلامی تفسیر کرد. مهمتر از همه، ایران از شر دو دشمن خود در عراق و افغانستان، یعنی صدام حسین و رژیم طالبان، خلاص شد و همزمان نفوذ خود را در لبنان، فلسطین و مصر افزایش داد

همزمان، تغییرات سیاسی در ترکیه و مصر رژیم های سکولار و غرب گرا را ضعیف کرد و شرایط را به نفع جمهوری اسلامی تغییر داد

اما قابل توجه است که این تغییرات بنیادی به خاطر ابتکار عمل و زیرکی جمهوری اسلامی بدست نیامد و در کنترل ایران نبود

برعکس، این تغییرات ریشه در مسائل داخلی هر یک از کشورهای ذکر شده و علل بومی و درونی آنها داشت

تغییر در عراق و افغانستان نیز پیامد حمله نظامی آمریکا بود و با اینکه ایران از نتایج آن بهرمند شد اما در شکل گیری آنها ابتکار عمل و خلاقیت سیاسی اندکی داشت

تنها در مورد حزب الله و حماس است که می توان نقش موثر و تعیین کننده ایران را در تحکیم و پیشبرد این نیروها دید. به اضافه، در عنصر اسلام گرایانی که در ترکیه و مصر جان گرفتند ماهیت میانه روی سیاسی قوی تر از ماهیت ضد استعماری آنهاست و تکثرگرایی سیاسی پذیرفته شده است

به عبارت دیگر، ایران از افت حکومت های غربگرا و رشد اسلام گرایی و استقلال طلبی در خاورمیانه سود برده اما از افت رادیکالیسم ضد غربی و رشد میانه روی سیاسی ضرر کرده است

چنین روندی را می توان در دراز مدت بیشتر به ضرر جمهوری اسلامی دانست چرا که جمهوری اسلامی در برابر میانه روی و آزادیخواهی سیاسی، یعنی تغییرات دمکراتیک داخلی خود، مقاومت می کند درحالیکه تغییرات داخلی مهمترین عنصر تعیین کننده تحولات کشور محسوب می شوند

شرایط موجود: سه محور

در این شرایط جاری و تا آنجا که به ایران مربوط می‌شود سه محور سیاسی در منطقه به چشم می خورد: محور دوستان ایران، محور دشمنان ایران و محور عناصر بینابینی

ایران در محور دوستانش یعنی سوریه، عراق، افغانستان حزب الله و حماس از نفوذ و متحدینی بهرمند است که به درجات مختلف به آن وفادارند

در محور دشمن، ایران با اسرائیل درگیری عمیق ایدئولوژیکی دارد. اما ، روابط با دیگر بازیگران منطقه، یعنی مصر و ترکیه و عربستان بینابینی است

ماهیت روابط ایران و کشورهای منطقه عموما بر اساس ترکیبی از مصالح پراگماتیستی و اصول ایدئولوژیکی بوده است

بررسی تعادل قوا میان سه محور فوق به وضوح نشان می دهد که شرایط موجود در خاورمیانه به نفع ایران نیست

درحالیکه چند کشور و چند گروه کوچکتر سیاسی طرفدار ایرانند یکی از نیرومندترین کشورهای منطقه، اسرائیل، با ایران دشمنی عمیق دارد و در عوض، مصر، ترکیه و عربستان، که همگی از جمله کشورهای نیرومند محسوب می‌شوند مواضعی بینابینی نسبت به ایران دارند

آمریکایی ها چگونه سیاست خود را پیش می برد

در چنین تعادل قوایی در خاورمیانه، سیاست آمریکا در قبال ایران، مهار جمهوری اسلامی و محدود ساختن حوزه نفوذ آن در منطقه است

آمریکایی ها می خواهند که تعادل قوا را به نحوی تغییر دهند که به ضرر ایران تمام شود

روش کار آمریکا برای منزوی کردن ایران استفاده از روابط خود با کشورهای منطقه و استفاده از کانال‌های موجود دیپلماتیک، بازرگانی، نظامی و فرهنگی برای محدود کردن نفوذ ایران در این کشورهاست

اینجا دیپلماسی امریکا رویکردی کلاسیک دارد که "دشمن دشمن را دوست" تلقی می کند و تلاش دارد به دوستان و متحدین جمهوری اسلامی لطمه بزند و در عین حال میان جمهوری اسلامی و محور بینابینی، یعنی کشورهای نه دوست و نه دشمن، تشنج و تنش ایجاد کند

همچنین از نیروها و کشورهایی که با ایران دشمنی دارند حمایت نماید. بر همین اساس، آمریکا ضمن تقویت اسرائیل و تضعیف دوستان ایران میخواهد اختلاف جمهوری اسلامی را با نیروهای بینابینی تشدید کند

موضع گیری های سه دهه گذشته نشان میدهد که حتی در شرایطی که منافع مشترک میان امریکا و ایران وجود دارد امریکا به ندرت علاقمند به همکاری با ایران بوده و همکاری با ایران را منوط به پیشبرد اهداف دراز مدت و استراتژیک، بخصوص امنیت اسرائیل، کرده است

برای نمونه، در عراق بعد از صدام حسین که ثبات و دفاع از دولت نوری مالکی نخست وزیر شیعه از اهداف مشترک جمهوری اسلامی و امریکا بود مذاکره و معامله میان تهران و واشگتن به ندرت انجام گرفت

یا در افغانستان که هر دو کشور با حکومت طالبان مخالف بودند امریکا حاضر نشد وارد مذاکره و معامله با ایران شود

مشخص ترین نمونه از این موضع گیرهای امریکا هنگام سقوط طالبان بود که ایران امکاناتی در اختیار واشگتن قرار داد و به امریکا پیشنهاد همکاری کرد ولی امریکا این پیشنهاد را نپذیرفت

امریکا هدف تضعیف جمهوری اسلامی را از طریق تقویت بلوک های سیاسی منطقه علیه ایران و یا تشدید اختلافات میان بلوک ایرانی و بلوک های رقیب می کند. جمله اینکه تضادهای مذهبی (شیعه در برابر سنی)، تضادهای محلی (ایران در برابر شورای همکاری خلیج فارس) و تضادهای قومی (ایران در برابر اعراب یا ایران در برابر کردها) را شتویق می کند

در محور اقتصادی، بزرگترین فرصت هایی که امریکا از ایران گرفته مربوط به همکاری های اقتصادی در منطقه، از جمله فروش و انتقال نفت و گاز، است که می توانست برای ایران میلیاردها دلار سود به همراه داشته باشد

امریکا از کوچکترین فرصتی برای به چالش کشیدن ایران نمی گذرد. برای نمونه هنگامیکه ایران ریاست جنبش غیر متعهدها را در سال 2012 بدست گرفت و اجلاس سران در تهران برگزار شد آمریکا حتی به سفر دبیرکل سازمان ملل اعتراض کرد و گفت که سفر وی به تهران و حضورش در این اجلاس به صلاح نیست چون می تواند به معنای قدرتمندی ایران تفسیر شود

ژانویه 2013 – دی 1391